Filosofische reflectie is van belang in de erfgoedsector
Kerst en Oud & Nieuw, tijd voor reflectie op het afgelopen jaar en inspiratie voor het nieuwe jaar. Een mooi moment om te praten over het belang van filosofische reflectie in de erfgoedsector. Dit doen we met erfgoedprofessional Frank Altenburg en filosoof Erik Broers. Samen verzorgen zij de leergang Erfgoedfilosofie, bij de ErfgoedAcademie. Hier leren de deelnemers filosofische vaardigheden aan, zoals de socratische dialoog, om met een open blik na te denken over de waarde van erfgoed en beweegredenen om met erfgoed om te gaan. Het resultaat is bij de meeste deelnemers een blijvende verwondering en een nieuwe manier van kijken en onderzoeken.
In de leergang onderzoeken de deelnemers urgente thema’s, die aansluiten bij wat er nu aan de hand is in de maatschappij en relevant is voor de omgang met het erfgoed in de brede zin van het woord: archeologie, gebouwd erfgoed, landschap en roerend erfgoed. Maar, hoe interessant de thema’s, de sprekers en de te bezoeken locaties ook zijn, in essentie draait het in de leergang Erfgoedfilosofie om het verrijken, verdiepen en aanscherpen van de eigen visie op cultureel erfgoed in deze tijd.
De leergang is intensief en actief
In de leergang onderzoeken de deelnemers urgente thema’s, die aansluiten bij wat er nu aan de hand is in de maatschappij en relevant is voor de omgang met het erfgoed in de brede zin van het woord: archeologie, gebouwd erfgoed, landschap en roerend erfgoed. Maar, hoe interessant de thema’s, de sprekers en de te bezoeken locaties ook zijn, in essentie draait het in de leergang Erfgoedfilosofie om het verrijken, verdiepen en aanscherpen van de eigen visie op cultureel erfgoed in deze tijd.
Waarom is de leergang Erfgoedfilosofie zo waardevol?
Frank: “Voor mensen die vijf jaar of meer meedraaien in de erfgoedwereld, biedt de leergang de mogelijkheid om te verdiepen, te bezinnen en een slag te maken in het eigen denken over erfgoed. De leergang is daarin uniek, deze mogelijkheid vind je nergens anders. Je leert nadenken over het fundament onder je handelen, zodat je kunt omgaan met nieuwe vragen in de steeds veranderende wereld. Dat zit niet in theoretische kennis, maar in het beheersen van vaardigheden en attitude.”
Erik: “De deelnemers starten de leergang met een eigen, persoonlijke vraag, die ze gedurende de leergang gaan aanscherpen, waar ze over gaan nadenken en uitwerken in een essay. We nemen wat afstand van de waan van de dag, waarin wat we echt belangrijk vinden, vaak ondergesneeuwd raakt. Om vrij te kunnen spreken over belangrijke, algemene vragen zetten we filosofische vaardigheden in. De deelnemers leren de artes liberales – Dialectica, Retorica en Grammatica – te gebruiken om het gesprek te stileren, vorm te geven, vrijmoedig en stevig te spreken en teksten te formuleren die kerven.”
Waarom werkt de socratische dialoog zo goed?
Erik: “De deelnemers brengen hun eigen vraagstukken in, het zijn gewetensvragen. De andere deelnemers verplaatsen zich in de situatie van de vraagsteller: wat is wat mij betreft in het geding? Mensen hebben heel snel een oordeel, maar het gaat dus juist om open onderzoeken. Daar is een veilige sfeer voor nodig. Je mag twijfelen of het even niet weten (aporie genoemd). Van de deelnemers wordt gevraagd lef te tonen en oordelen los te laten.”
Wat doen de onderzoekende gesprekken met de deelnemers?
Frank: “Door het samen optrekken ontstaat een groepsgeest en solidariteit. Als je bijvoorbeeld eenpitter bent bij een gemeente, ontdek je hier dat je onderdeel bent van een gemeenschap die met soortgelijke vragen bezig is. Je krijgt de kans om door het hele erfgoedveld heen waardevolle contacten te leggen met andere professionals.”
Erik: “De leergang is intensief en actief. Je ziet mensen slagen maken, ook op het persoonlijk vlak. Door het samen doen van een verscheidenheid aan opdrachten, oefeningen en peerreviews ontstaat een band. De variatie in de groep is waardevol en van belang. Hoe diverser de groep, hoe vruchtbaarder het gezamenlijke onderzoek. Mensen blijven elkaar na de leergang opzoeken. Er ontstaan intervisiegroepjes. Sommige alumni dragen bij aan nieuwe edities van de leergang. Bij de slotbijeenkomst zijn alumni ook altijd ruim vertegenwoordigd en voelen dan weer even die sfeer van de vrije ruimte.”
Welk nieuw inzicht van een deelnemer is je het meest bijgebleven?
Erik: “Een deelnemer die werkzaam was bij een gemeente in Limburg, was bezig met de betekenis van erfgoed voor de inwoners. Hij hield zijn presentatie in het Limburgs. Hij deed dit vanuit de overtuiging dat het ging om de beleving van de inwoners en daarom koos hij hun taal. Zo maakte hij het immateriële karakter van erfgoed tastbaar. Dat is een creatieve ingeving geweest die heel goed werkte. Het is belangrijk om bewust een vorm te kiezen, dat heeft impact op hoe het onderwerp gaat leven bij je gehoor.”
Wat is de bedoeling van het essay?
Frank: “Het schrijven van het essay is een middel om de vaardigheden aan te leren en aan te scherpen. Gedurende de hele leergang werken de deelnemers er bij stukjes en beetjes aan en integreren verworven inzichten en vaardigheden in hun essay. Het is bijzonder om te zien hoe de deelnemers komen tot prikkelende vragen en daar een origineel antwoord op weten te formuleren.”
Interesse?
De leergang Erfgoedfilosofie start weer op 15 maart 2024. Ben je nieuwsgierig geworden naar de essays? Je kunt een aantal gepubliceerde essays op onze website lezen. En kijk voor meer informatie over de leergang zelf.
De historicus Fatah Karwah Black legde de deelnemers bij een bezoek aan het Wereldmuseum in Leiden vragen voor als: Hoe gaan we om met Slavernijgeschiedenis? Hoe komen we tot een meerstemmig verhaal over de Gouden eeuw? En wat betekent dit voor onze omgang met het cultureel erfgoed?