Participatief waarderen: hoe kun je dat aanpakken?
Waarderen is een proces dat de kern is van de besluitvorming rond erfgoed en het vormt de basis voor duurzaam erfgoedbeleid. Hier spelen vragen als: wat is erfgoed en hoe wordt erfgoed (gebouwen, landschappen, archeologische vindplaatsen, collecties) bewaard, behouden, gepresenteerd en gebruikt. Vaak wordt dit proces van ‘waarderen’ beschouwd als een zaak van ‘de professionals’, een exclusieve groep mensen, die namens de samenleving bepalen en beslissen. Maar erfgoed is van ons allemaal.
Het Verdrag van Faro vraagt dat we niet alleen over het wat en hoe rond erfgoed nadenken, maar ook over het waarom en met en voor wie. Wie bepaalt, wanneer en hoe? (Hoe) kunnen belanghebbenden meedenken en meebepalen in waarderingsprocessen? Hoe betrek je mensen daarbij? Hoe reik je de samenleving het instrumentarium aan om waarden te benoemen?
De bouwstenen voor een plan van aanpak voor een waarderingsproces vind je hier.
Participatief waarderen: hoe kun je dat aanpakken?
Ben je van plan om een participatief waarderingstraject op te starten? Deze bouwplaat bevat bouwstenen voor zo’n traject. Het is een handig uitgangspunt voor erfgoedprofessionals om te komen tot een aanpak en een projectplan om participatief te bepalen wat erfgoed is en hoe erfgoed bewaard, behouden, gepresenteerd en gebruikt kan worden. Het zet vragen op een rijtje om je aan het denken te zetten. Het bedenken van de antwoorden brengt je verder in de manier om het aan te pakken en te faseren.
Er is niet één manier om samen met burgers, erfgoedgemeenschappen en de samenleving erfgoed te waarderen. De ideale route bestaat niet. Het is tijd- en plaatsgebonden en het is bovenal maatwerk. Toch zijn er belangrijke elementen die in elk participatief waarderingstraject terugkomen en er zijn verschillende fases in te onderscheiden. Na een dialoog, het verzamelen en inventariseren van afwegingen en argumenten kom je samen tot keuzes en besluiten over erfgoed. Vervolgens ga je verder met het publiceren en communiceren over je proces en de te maken keuzes. Daarna kun je je initiatief evalueren. De kunst is om op zoek te gaan naar je eigen bouwstijl, binnen de geschetste vragen en kaders om te komen tot je eigen architectuur en bouwsel.
Hoe kun je deze bouwplaat gebruiken?
Er zijn twee PDF versies. De eerste PDF bevat een formulier met drie kolommen met Waarom-Wie-Hoe-vragen die je aan het denken kunnen zetten en die je verder brengen in het formuleren van je aanpak en fasering. De vragen gaan over de doelen en de meerwaarde van een participatietraject, de participanten, de communicatie, vorm, tools en een vervolg. Het bevat ook een aantal tips en suggesties.
De tweede is een leeg formulier met dezelfde drie kolommen, die je in A3 kunt afdrukken om handmatig je bevindingen op in te vullen en om post-its op aan te brengen. Je hoeft niet per se alle vragen te beantwoorden. De vragen zijn bedoeld om je aan het denken te zetten, te verwijzen naar bestaande literatuur, tools en webpagina’s en om je verder te brengen in je opbouwproces. Het traject dat je gaat afleggen, zal een iteratief proces zijn. Soms moet je teruggrijpen op eerdere punten en sommige zaken lopen de hele tijd ‘mee’. Dit kun je alleen doen maar het liefst met andere collega’s of samenwerkingspartners. Zoek participanten binnen en buiten de organisatie. Hou bij het lezen en toepassen van de bouwplaat allereerst de participatiematrix van FARO België in gedachten. Die kan een belangrijk uitgangspunt vormen bij de rollen en werkvormen.
Daarnaast bevat deze leeslijst allerlei voorbeelden, publicaties en tools m.b.t. erfgoedparticipatie en participatief waarderen. De bedoeling is dat deze middelen naast de bouwplaat worden gebruikt om de uitwerking van je project inhoudelijk te voeden en concreter te maken.